Al sinds de aanleg van de allereerste buis zijn leidingbeheerders op zoek naar het beste materiaal voor hun waterleidingen. Na verloop van tijd blijken alle toegepaste materialen af te geven. 90 procent van onze huisaansluitingen zijn gemaakt van koper. Hoe gevaarlijk is de afgifte van koper?
Dat een overdosis koper levensgevaarlijk kan zijn voor dieren bleek in 2017. Bij een Nederlandse boerderij dronken Belgisch witblauwe kalveren water dat werd geleverd via een oude boiler met verouderde koperen leidingen. Na het vaststellen van de eerste symptomen stierven de dieren binnen 48 uur. In datzelfde jaar zat er bij een ander boerenbedrijf te veel koper in het krachtvoer. Ook deze dieren kwamen te overlijden. Koeien hebben koper nodig, maar een overdosis kan fatale leverschade veroorzaken.
Wanneer koeien langere tijd veel koper krijgen toegediend, wordt er een kopervoorraad in het lichaam opgebouwd. In eerste instantie vertonen de dieren weinig zichtbare verschijnselen. Maar op een bepaald moment treedt er leverbeschadiging op en komt (een groot gedeelte van) de kopervoorraad plotseling vrij. Dit veroorzaakt bloedarmoede met als gevolg een verminderde eetlust, geelzucht, bloedwateren, snelle verzwakking en uiteindelijk de dood. Niet alleen dieren zijn gevoelig voor koper. Een overdosis koper is ook ongezond voor mensen.
Cyprus
Van de 6 miljoen huisaansluitingen in Nederland zijn er zo’n 5.400.000 gemaakt van koper, vaak met messing onderdelen, zoals kranen en fittingen. Koper wordt al eeuwenlang gebruikt. Archeologen ontdekten koperen voorwerpen van meer dan 10.000 jaar oud. De Romeinen wonnen het op Cyprus, wat de naam ‘aes cyprium’, oftewel ‘metaal van Cyprus’ verklaard. Later werd dit verbasterd tot ‘cuprum’, waar ‘koper’ van afgeleid is. Tegenwoordig zijn Chili, China, Peru en de Verenigde Staten belangrijke vindplaatsen van kopererts. Net zoals voor dieren is koper voor ons een essentiële voedingsstof.
Ons lichaam heeft het nodig bij het vormen van bindweefsel, botten, een goede werking van het afweersysteem en voor de bloedstolling. Het zorgt voor de vorming van pigment van het haar. Koper is in het lichaam ook betrokken bij de overdracht van zuurstof. Voedsel waar veel koper in zit (10 tot 100 mg/kg) zijn bepaalde vleessoorten (varkensvlees, schapenvlees en kalfslever). Chocolade en producten waar chocolade in zijn verwerkt, thee en koffie bevatten eveneens meer dan 10 mg/kg koper. Daarnaast zitten er concentraties koper in ons drinkwater.
Darmklachten
De WHO stelde in 1998 de normwaarde van 2 milligram per liter drinkwater vast, een richtlijn die is opgenomen in het Drinkwaterbesluit van 2011. Hierbij wordt geen rekening gehouden met stilstaand water in leidingen. Daarom adviseren drinkwaterbedrijven om bij leidingen die langere tijd niet gebruikt zijn het kraanwater voor inname enige tijd te laten doorstromen, zodat metalen zoals koper en lood weggespoeld kunnen worden. Hoewel de kans klein is dat je te veel koper binnenkrijgt, kan een hoge dosis leiden tot maag- en darmklachten.
Een belangrijk deel van het koper belandt in ons drinkwater doordat leidingen afgeven. Dit proces wordt ook wel corrosie genoemd. Corrosie is een chemische reactie waarbij metalen, water en zuurstof met elkaar reageren. Het leidt tot een verzwakking van een metaal, waarna het afbrokkelt. Omdat er zuurstof in water zit, vinden er in een waterleiding vaak verschillende vormen van corrosie plaats. In koperen leidingen is altijd sprake van algemene corrosie, ofwel de reactie tussen koper en het opgeloste zuurstof in water, een proces dat bij een bepaalde dikte stopt.
Erosie-corrosie
Een van de meest voorkomende corrosievormen is putcorrosie en veroorzaakt plaatselijk putten in koperen leidingen. Erosie-corrosie is een andere vorm en kenmerkt zich door een ongelijkmatige aantasting van de waterleiding. Erosie-corrosie wordt vaak veroorzaakt doordat drinkwater met een te hoge snelheid door de leidingen stroomt. Het risico op deze vorm van corrosie neemt al toe bij snelheden van een meter per seconde. Naast de snelheid bepaalt de nauwkeurigheid van de installatie, de temperatuur van het water en de watersamenstelling, ofwel de waterconditionering, de mate van corrosie.
Volgens een onderzoek van het RIVM lijdt het milieu door kopercorrosie in onder andere koperen waterleidingen en dakgoten. De milieurisico’s hangen daarbij sterk af van de omstandigheden: de hoeveelheid water die langs en door de bouwmaterialen stroomt en de manier waarop dat water wordt afgevoerd, hebben grote invloed op de hoeveelheid metalen die in het milieu terechtkomen. Zorgen daarover zijn er al langer. Koper is bijvoorbeeld zeer giftig voor kleine waterplantjes, die de basis vormen voor het leven in water. Op koperrijke bodems overleeft weinig vegetatie.
Kringloop
Waterschappen – verantwoordelijk voor het zuiveren van het afvalwater – kunnen koper slechts gedeeltelijk zuiveren, waardoor het metaal uiteindelijk in onze drinkwaterbronnen terechtkomt. Drinkwaterbedrijven moeten vervolgens de concentraties koper uit het water zuiveren voor hun waterproductie. Geert Vinke, oud-voorlichter van de Vereniging van drinkwaterbedrijven (Vewin), erkende in de jaren 90 het probleem. “Drinkwaterbedrijven zijn meer en meer milieubedrijven geworden, die drinkwater zien als een deel van een kringloop. Als drinkwaterproducent wil je niet elders in die kringloop problemen veroorzaken.”
Volgens Vinke is een van oplossingen centrale ontharding. “Het water wordt niet alleen zachter, maar ook het metaaloplossende vermogen neemt af. Dus: minder lood en koper aan de tappunten. Door de groei van het kopernet (meer huizen en tappunten) wordt dit voordeel echter weer deels teniet gedaan.” Omdat koper niet afbreekt in het milieu zullen overheidsinstanties altijd in meer of mindere mate te maken krijgen met koperconcentraties in ons (oppervlakte)water. In Nederland overschrijden vooral koper en zink regelmatig de waterkwaliteitsdoelen (KRW) voor oppervlaktewateren en zijn daarmee nationale probleemstoffen geworden.
ZeroWater
Wil jij er zeker van zijn dat jouw drinkwater vrij is van koper? ZeroWater verwijdert koper, PAK en asbestcementvezel voor 100 procent uit kraanwater. Daarnaast verwijdert onze filter onder andere kalk, glyfosaat, chloor, PFAS (PFOS/PFOA).
Interesse? Neem een kijkje in onze webshop.
