Dat lood schadelijk is voor de gezondheid, is al sinds het allereerste gebruik van het materiaal bekend. Toch is lood vandaag de dag nog steeds een actueel probleem voor veel huishoudens in Nederland. Hoe kon het zover komen?
Omdat het water uit de kraan in zijn woning niet gezond is, moet Laszlo (7) iedere ochtend water voor zichzelf en zijn familie tappen bij een watertappunt. Gewapend met een draagtas vol plastic flessen kuiert hij plichtsgetrouw elke dag een paar honderd meter naar een openbare kraan in de straat. Dit water heeft zijn familie nodig om te kunnen drinken, te kunnen koken of om thee mee te zetten. “Soms is het leuk, maar soms als het avond is en het regent is het niet zo leuk”, zegt hij enigszins beteuterd.
Wie denkt dat Laszlo in een afgelegen dorp in Afrika woont, heeft het mis. Het is een fragment uit een item van het NOS jeugdjournaal in 2020. Laszlo woont in Amsterdam Noord in een woning die gebouwd is voor 1960. In dit soort woningen zitten soms oude loden waterleidingen, die kleine beetjes lood afgeven en het kraanwater giftig maken. En dat kan gevaarlijk zijn. Lood is vooral bij (ongeboren) baby’s en kinderen tot en met zeven jaar schadelijk. Maar ook voor volwassen is het binnenkrijgen van te veel lood ongezond.
Dat lood wordt gebruikt om water mee te transporteren is letterlijk al zo oud als de weg naar Rome. Vanwege de buigzame, kneedbare en tegelijkertijd stevige vorm, maakten de Romeinen hun waterleidingen, rioolsystemen en aquaducten van lood; ze noemden het ‘plumbum’. Later leidden de Engelsen het woord loodgieter er van af: ‘plumber’. Al sinds die tijd, de eerste eeuw v. Christus, werd er gewaarschuwd voor het materiaal. Architect Vitruvius sprak over loodvergiftiging; het zou ‘kwalijk’ zijn en ‘slecht voor het lichaam’. Toch bleven we het materiaal eeuwenlang gebruiken in de waterinfrastructuur.
De eerste keer dat de Nederlandse overheid werd gewaarschuwd voor de gevaren van lood was in 1908. De Gezondheidsraad adviseerde onder andere om loden leidingen voor gebruik eerst door te spoelen. Na verloop van tijd verdween het materiaal steeds meer uit onze samenleving. In de jaren dertig werd loodhoudende verf verboden. Dertig jaar later volgde een verbod op het aanleggen van nieuwe loden leidingen en rond de eeuwwisseling gold dat ook voor loodhoudende benzine. De maatregelen waren allemaal bedoeld om ons minder bloot te laten stellen aan het materiaal.
Toch krijgen we lood via de lucht en de bodem binnen. Voedsel is volgens de Europese voedselwaakhond EFSA de belangrijkste blootstellingsbron. Naast leidingwater (6.1 %) dragen brood (8.5 %), thee (6.2 %), aardappelen en afgeleide producten (4.9 %), gefermenteerde melkproducten (4.2%) en bier (4.1 %) daaraan bij. Het percentage van leidingwater ligt hoger bij mensen die in een woning wonen met oude loden waterleidingen. Naar schatting zijn dit in Nederland nog 100.000 tot 200.000 woningen. Bij normaal gebruik zijn producten waar lood in zit veilig. Een te hoge blootstelling kan negatieve gezondheidseffecten hebben.
Volgens onderzoek van de Universiteit van Florida heeft lood een belangrijke toxische, in het bijzonder neurotoxische, werking. Chronische blootstelling kan leiden tot bloedarmoede, nierfunctiestoornissen, stoornissen van vitamine D, metabolisme en neurotoxiciteit. Tevens vermindert het de spermakwaliteit bij mannen én is een foetus gevoelig voor lood. Verhoogde loodconcentraties worden ook geassocieerd met een verlaagd geboortegewicht, vertraagde postnatale groei en een beïnvloeding van gedrag. Het Agency for Research on Cancer (IARC) klasseerde lood zelfs als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’.
Bij een grote inname van lood is de kans groot op een acute loodvergiftiging, met darm-, maag- en nierschade als gevolg. Maar ook kleine inname hoeveelheden zijn al schadelijk, vooral op het brein bij kinderen. Lood verzamelt in de kinderhersenen, waar het de aanmaak van nieuwe verbindingen tussen zenuwcellen remt. De hippocampus, die een rol speelt in het geheugen en leervermogen, ondervindt hier last van. Kinderen krijgen makkelijker veel lood binnen doordat zij veel drinken in verhouding tot hun lichaamsgewicht. Ze zijn bovendien gevoeliger omdat hun darmen makkelijker lood opnemen.
Volgens Noord-Hollands waterleidingbedrijf PWN hangen loodconcentraties in kraanwater af van verschillende factoren. Het materiaal van de leiding, de mate waarin het water lood kan oplossen en de snelheid waarmee het water door de leidingen stroomt. Maar ook van hoe lang het water in de leidingen verblijft en de totale lengte van de leiding. De hoeveelheid lood kan dus per woning, gebouw of zelfs per kraan verschillen.
Op basis van recente Europese gegevens wordt de huidige blootstelling via de voeding bij volwassenen geschat op gemiddeld 0,4-1,2 μg/kg lichaamsgewicht per dag. Bij kinderen wordt op basis van recente Nederlandse gegevens de huidige belasting via voeding geschat op 1 μg/kg lichaamsgewicht per dag. Bij deze innames acht de European Food Safety Authority (EFSA) het risico op schadelijke effecten bij volwassenen laag tot verwaarloosbaar. “Maar lood blijkt telkens weer schadelijker dan men eerder dacht”, zegt Fred Woudenberg, hoofd leefomgeving bij de GGD Amsterdam in De Groene Amsterdammer.
Dit is te zien aan de normeringen die door de jaren heen steeds gewijzigd zijn. In 1978 bestempelden wetenschappers Zielhuis en Wibowo 400 microgram p/l nog als ongevaarlijk. Vanaf 1983 mocht kraanwater in Nederland volgens de Europese Drinkwaterrichtlijn niet meer dan 50 microgram lood per liter bevatten. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseerde in 1997 deze norm flink te verlagen, wat ook gebeurde. Dit resulteerde in de nu nog geldende norm van 10 microgram per liter. Ook deze norm kwam onder druk te staan. De Gezondheidsraad schatte in 2019 in dat enkele tienduizenden jonge kinderen en duizenden zwangere vrouwen worden blootgesteld aan te hoge concentraties lood in het drinkwater en pleitte daarom voor een lagere norm.
Het toenmalige kabinet ging daar in mee. Vanaf eind 2022 gaat de normering nog verder omlaag naar 5 microgram per liter. Momenteel is de gemiddelde concentratie lood in Nederlands kraanwater 1 microgram per liter. Niet alleen in oude woningen ligt de concentratie hoger; ook in nieuwbouwwoningen is dit het geval. Daarom geven drinkwaterbedrijven het advies om de eerste drie maanden na het betrekken van de woning, de kraan ‘s ochtends eerst twee minuten door te laten spoelen alvorens drinkwater te tappen.
In Nederland zijn er al tientallen rechtszaken geweest tussen huurders en woningcorporaties omtrent loodconcentraties in drinkwater. In bijna alle gevallen besliste de rechterlijke macht dat leidingen vervangen moesten worden of dat huurders recht hadden op een huurverlaging. In sommige gevallen liep die verlaging op tot zestig procent tot de leiding is vervangen. Niet alle bewoners krijgen automatisch een verlaging. Alleen mondige burgers, die de gang naar de rechter maken, krijgen een oplossing aangeboden. Anderen zijn genoodzaakt naar de pomp te lopen.
Water is een vanzelfsprekend onderdeel van ons leven. Het is er bijna altijd en we vertrouwen op de kwaliteit van wat ons wordt aangeboden. En gelukkig kan dat in Nederland ook.
Hoewel de kwaliteit van water in Nederland goed is, is het lang niet overal 100% zuiver. Uit onderzoek blijkt dat er steeds meer schadelijke stoffen worden aangetroffen in leidingwater, grondwater en oppervlaktewater. Soms zelfs meer dan de richtlijnen voorschrijven. Nu zijn er waterfilters beschikbaar die een bijdrage leveren dit water te zuiveren. Geen van deze producten haalt echter de norm van 100% zuiver water.
Daarnaast past zuiver water bij een gezonde leefstijl. Steeds meer mensen zijn bewust bezig met bewegen en gezond eten en drinken om langer fit te blijven. Zorgverzekeraars en zorgverleners stimuleren een gezonde leefstijl. Als we ons best doen om gezond te eten en te bewegen, is zuiver water een volgende stap naar een gezonder leven. Of een eerste stap als je nog moet beginnen. Dat moet voor iedereen binnen handbereik liggen.
Deze mooie uitdaging vraagt om continue onderzoek, productontwikkeling en kennisdeling. Alleen zo wordt zuiver water vanzelfsprekend. En bereikbaar voor iedereen. Dat is onze missie.
Wil jij er zeker van zijn dat er geen kleine hoeveelheden lood in jouw drinkwater zitten? ZeroWater verwijdert lood voor 99 procent uit jouw kraanwater. Naast lood verwijdert onze filter kalk, glyfosaat, chloor en PFAS (PFOS/PFOA). Zie voor meer informatie op https://www.zerowater.nl
